[c]
بايىرقى قىرعىزدىن ووزەكى « بئبلىياسى »
چىڭعىز ايتماتوۋ
قىرعىز ەلىنىن بايىرقى اتا مۇراسىنىن ەڭ تۇۇ چوقۇسۇ - ۇلۇۇ « ماناس » ەپوسۇ. سۅز جوق، « ماناس » ەپوسۇندا رەيالدۇۇ تۇرمۇش، تارىحىي وقۇيالار (قىرعىز ەلىنىن تاعدىرىنا بايلانىشتۇۇ) چاعىلعانى تالاشسىز. ال تۇرماق، ەپوستۇن كەلىپ چىعىشى دا بەلگىلۉۉ بئر تارىحىي قىرداالعا بايلانىشتۇۇ بولۇشۇ مۉمكۉن. بئروق، « ماناس » تارىحىي سانجىرا ەمەس. بۇل باارىنان مۇردا وشول تارىحىي جانا رەيالدۇۇ وقۇيالاردىن نەگىزىندە قىرعىز ەلىنىن چىعارماچىلىق گەنىيىنەن جارالعان، ۇلام تاقتالىپ، تازارىپ، ارتىقباش جۉكتۅردۅن بوشونۇپ، كەرەكتۉۉ، زارىل جاڭى قوشۇمچالاردى قابىل الىپ، تۇلقۇ بويۇنا سىڭىرىپ، ۅزۉنۉن بۉگۉنكۉ كۅز قايقىعان بىيىكتىگىنە جەتكەن كۅركۅم چىعارما.
وشوندۇقتان، بۇل چىعارمادا قادىمكى قادىرەسە جاشوو-تىرىچىلىك مەنەن قاتار، اقىل جەتكىس ۇقمۇشتۇۇ فانتاستىكا، تارىحىي وقۇيالاردىن الىسقى چاعىلىشى مەنەن قاتار، شۇمدۇقتۇۇ مىف تابىعىي تۉردۅ بىرگە، جاناشا جاشايت. الاردى بىرىنەن-بئرىن اجىراتۇۇعا، بۅلۉپ الۇۇعا بولبويت. الار بئرى-بىرىنە ۅتمۅ قاتار چىرمالىشقان. ەلدىن كۅركۅمدۉك اڭ-سەزىمى ارقىلۇۇ مۇۇندان-مۇۇنعا،ۇقۇمدان-تۇقۇمعا ۅتكۅن » ماناس » ەپوسۇ، وشەنتىپ، بىشىپ-جەتىلىپ، چىڭالىپ، كۉچۉنۅ تولۇپ تۇرعان كەزدە بىزگە، بئزدىن كۉنگۅ تۇش كەلدى. بۇل انىن زور تارىحىي باقتىسى.
«ماناس» ەپوسۇ قارامانچا سوعۇشتۇق جۉرۉشتۅردۉ عانا بايانداپ، داڭازالاپ چەكتەلبەيت. ەپوس قامتىعان وقۇيا، تۇرمۇش ۅتۅ كەڭىرى جانا ار تۉردۉۉ. ال قادىمكى تىرىچىلىك ىرىم-جىرىمدان باشتاپ، ادامدىن ەل، جەر مەنەن بولعون تاتاال بايلانىشىنا چەيىن سۉرۅتتۅيت. اش ،توي، قاادا-سالت، ايتور، ادام تۇرمۇشۇنا، تىلەگىنە، ۇمتۇلۇۇ-ماقساتىنا تىيەشەلۉۉ وقۇيالاردان سۉرۅتتۅلبۅي قالعان ەچ نەرسە جوقتوي. باشقاسىن ايتپاعاندا دەلە، كۅكۅتۅيدۉن اشىندا سۉرۅتتۅلگۅن قاادا-سالت ەمنە دەگەن ەستەتىكالىق ماانىگە ەە. دال وشول كۅركۅمدۉكتۉن كۉچۉنۅن ۇلام بايىرقى تۇرمۇشتۇق كۅرۉنۉشتۅر ۅزۉنۉن قادىرەسە ەتنوگرافىيالىق القاعىنان چىعىپ، ادامدىق ادىلەتتۉۉلۉكتۉ، اقىلماندىقتى داڭازالاعان تەرەڭ فئلوسوفىيالىق جىيىنتىقتوولورعو كەلەت.
بايىرقى قىرعىزدىن ووزەكى « بئبلىياسى » - « ماناس » تاتاال جانا ۇلۇۇ نەرسە. زاماندان زامان ۅتۉپ، جەر ۉستۉندۅ قىرعىز تئلى جاشاپ تۇرعۇچا « ماناس » بئزدىن ۇلۇتتۇق تۇۇ چوقۇبۇز قاتارىندا تۇرا بەرمەك.
